Дмитрий Иванович Менделеев 1834 жылы 27 қаңтарда Ресейдің Тобольск қаласында көпбалалы отбасында дүниеге келген. Әкесі Иван Павлович Менделеев Тобольск гимназиясының директоры және танымал ұстаз болған. Ал анасы Мария Дмитриевна бар өмірін балаларына арнаған мейірімді жан еді. Олар мектептің бөлмелерінде тұратын. Отбасының он жетінші баласы болған Дмитрий Менделеев осы гимназияда дүниеге келеді. Сол жылдары отбасына қуаныш пен қиыншылықтар да қатар келген еді. Себебі әкесі Иван Павловичтің көз жанары нашарлап, жұмыстан шығуына тура келеді. Әкесі жұмыстан кететіндіктен, тұрып жатқан бөлмелерін де өткізіп береді. Оның үстіне ол уақытта Тобольскіде азғантай зейнетақымен күн көру мүмкін емес еді.
Сондықтан бар ауыртпалық анасының мойнына түседі. Осындай қиын сәттерде олардың отбасына анасының ағасы Василий Дмитриевич Корнольев көмектеседі. Ол Аремзян ауылындағы әйнек жасайтын өзінің зауытын басқаруды қарындасы Марияға тапсырады. Сөйтіп, Менделеевтар отбасы Аремзянға қоныс аударады. Зауытты басқарумен қатар, баубақша егіп, үй құстары мен ұсақ малдар ұстайды. Әрине, мұның бәрін жайғастыру тек ақылды әрі ер мінезді әйелдің ғана қолынан келетін еді. Анасы өз бетімен сауат ашқан, өте пысық жан болатын.
Сауатты жазып қана қоймай, кітапты да көп оқыған. Өзінің жеке бай кітапханасы болды. Отбасының қаржылық жағдайының нашарлығына қарамастан, бірде-бір кітабын сатқан емес, керісінше, «Мен бүкіл қуаныш пен жұбанышты осы оқудан табамын» дейтін. Балаларын да төрт-бес жасынан оқуға үйретті. Кешкісін барлығы музыка тыңдап, фортепианода ойнайтын. Көп ұзамай Менделеев әкесі Иван Павлович Менделеев қайтыс болды. Әкесінен ерте айырылуы ұлы ғұламаның балалық шағына қатты әсер етті.
Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы.
Қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. Сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады. 1846 жылы ағылшын Вильям Томс ұсынған “фольклор” (ағылшынша lolk — халық, lore — білім, даналық) сөзі де ауыз әдебиеті атауы үшін халықаралық ғылым атау ретінде орныққан. Бұлардың қай-қайсысы да бірінің орнына бірі қолданыла береді. Бірақ мағыналары бір емес.[1]
Мысалы, “халық поэзиясы” дейтін ұғым өлең түрінде айтылатын поэзиялық жанрларды жинақтап атауға лайық болса, “халық шығармашылығы” — халық шығармашылығы мен өнерінің барлық түрлерінің жалпы атауы, “ауызша сөз өнері” — прозалық та, поэзиялық та шығармалардың ортақ ұғымы. Бұларға қоса “халық даналығы”, “халық білімі” деп аударылатын “фольклор” терминінің мән-мағынасында да елеулі айырма бар. Батыс Еуропа, Америка, Австралия халықтарының ұғымында бұл сөздің мағынасы тым ауқымды. Ол халықтың киім-кешек, құрал-жабдық, әдет-ғұрып, тұрмыс-салт, наным-сенім, сондай-ақ түрлі көркем өнерін (поэзия, музыка, би, ою-өрнек, тоқыма өнері, т. б.) тұтастай атау үшін қолданылады. Бұл жағынан алғанда ол тек ауыз әдебиетін ғана емес, “этнография”, “этномәдениет” дейтін ұғымдармен де сабақтасып жатыр. “Фольклор” атауы орыс ғалымдарының зерттеулері арқылы халықтың ауызша поэтикалық шығармашылығы деген мағынада қалыптасқан. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы “ауыз әдебиеті” деген ұғым да “фольклордың” осы мәнімен сабақтас.[2] Бұлар бірін-бірі толық алмастыра береді.[3] Ауыз әдебиетіін зерттейтін ғылымды “фольклортану” деп атау да осыған байланысты. Қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен, қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді.
Дмитрий Менделеев ұлы ғалым,химик,физик,метролог
Дмитрий Менделеев биография
Дмитрий Иванович Менделеев 1834 жылы 27 қаңтарда Ресейдің Тобольск қаласында көпбалалы отбасында дүниеге келген. Әкесі Иван Павлович Менделеев Тобольск гимназиясының директоры және танымал ұстаз болған. Ал анасы Мария Дмитриевна бар өмірін балаларына арнаған мейірімді жан еді. Олар мектептің бөлмелерінде тұратын. Отбасының он жетінші баласы болған Дмитрий Менделеев осы гимназияда дүниеге келеді. Сол жылдары отбасына қуаныш пен қиыншылықтар да қатар келген еді. Себебі әкесі Иван Павловичтің көз жанары нашарлап, жұмыстан шығуына тура келеді. Әкесі жұмыстан кететіндіктен, тұрып жатқан бөлмелерін де өткізіп береді. Оның үстіне ол уақытта Тобольскіде азғантай зейнетақымен күн көру мүмкін емес еді.
Сондықтан бар ауыртпалық анасының мойнына түседі. Осындай қиын сәттерде олардың отбасына анасының ағасы Василий Дмитриевич Корнольев көмектеседі. Ол Аремзян ауылындағы әйнек жасайтын өзінің зауытын басқаруды қарындасы Марияға тапсырады. Сөйтіп, Менделеевтар отбасы Аремзянға қоныс аударады. Зауытты басқарумен қатар, баубақша егіп, үй құстары мен ұсақ малдар ұстайды. Әрине, мұның бәрін жайғастыру тек ақылды әрі ер мінезді әйелдің ғана қолынан келетін еді. Анасы өз бетімен сауат ашқан, өте пысық жан болатын.
Сауатты жазып қана қоймай, кітапты да көп оқыған. Өзінің жеке бай кітапханасы болды. Отбасының қаржылық жағдайының нашарлығына қарамастан, бірде-бір кітабын сатқан емес, керісінше, «Мен бүкіл қуаныш пен жұбанышты осы оқудан табамын» дейтін. Балаларын да төрт-бес жасынан оқуға үйретті. Кешкісін барлығы музыка тыңдап, фортепианода ойнайтын. Көп ұзамай Менделеев әкесі Иван Павлович Менделеев қайтыс болды. Әкесінен ерте айырылуы ұлы ғұламаның балалық шағына қатты әсер етті.
Ауыз әдебиеті — халық шығармашылығының айрықша саласы, ауызша шығарылып, ауызша тараған көркем-әдеби туындылардың жиынтық атауы.
Қазақ халқының мұндай сөз өнерін ғалымдар ауыз әдебиеті деп атаған. Сонымен бірге ғылым мен мәдениетте “халық шығармашылығы”, “халық поэзиясы”, “халықтың ауызша сөз өнері” дейтін атаулар да осыған жақын мағынада қолданылады. 1846 жылы ағылшын Вильям Томс ұсынған “фольклор” (ағылшынша lolk — халық, lore — білім, даналық) сөзі де ауыз әдебиеті атауы үшін халықаралық ғылым атау ретінде орныққан. Бұлардың қай-қайсысы да бірінің орнына бірі қолданыла береді. Бірақ мағыналары бір емес.[1]
Мысалы, “халық поэзиясы” дейтін ұғым өлең түрінде айтылатын поэзиялық жанрларды жинақтап атауға лайық болса, “халық шығармашылығы” — халық шығармашылығы мен өнерінің барлық түрлерінің жалпы атауы, “ауызша сөз өнері” — прозалық та, поэзиялық та шығармалардың ортақ ұғымы. Бұларға қоса “халық даналығы”, “халық білімі” деп аударылатын “фольклор” терминінің мән-мағынасында да елеулі айырма бар. Батыс Еуропа, Америка, Австралия халықтарының ұғымында бұл сөздің мағынасы тым ауқымды. Ол халықтың киім-кешек, құрал-жабдық, әдет-ғұрып, тұрмыс-салт, наным-сенім, сондай-ақ түрлі көркем өнерін (поэзия, музыка, би, ою-өрнек, тоқыма өнері, т. б.) тұтастай атау үшін қолданылады. Бұл жағынан алғанда ол тек ауыз әдебиетін ғана емес, “этнография”, “этномәдениет” дейтін ұғымдармен де сабақтасып жатыр. “Фольклор” атауы орыс ғалымдарының зерттеулері арқылы халықтың ауызша поэтикалық шығармашылығы деген мағынада қалыптасқан. Қазақ әдебиеттану ғылымындағы “ауыз әдебиеті” деген ұғым да “фольклордың” осы мәнімен сабақтас.[2] Бұлар бірін-бірі толық алмастыра береді.[3] Ауыз әдебиетіін зерттейтін ғылымды “фольклортану” деп атау да осыған байланысты. Қазақ халқының ауыз әдебиеті өзінің көркемдік-идеялық нәрімен, эстетикалық қуат-тегеурінімен, түрі мен жанрларының молдығымен, тақырыптық және сюжеттік байлығымен, қоғамдық-әлеуметтік және тәрбиелік терең мән-мазмұнымен ерекшеленеді.