Күлтегiн 7 жас кезiнде әкесi Құтлық ( 680-692 жж. билік құрған) қайтыс болады. Қаған тағына оның iнiсi Қапаған (692-716 жж.) отырады. Күлтегiн мен Бiлге, Қапағанның iнiсi Бөгүнi (716 ж.) тақтан тайдырып, қағандық билiктi Бiлге қолына (716-734 ж.) алады.[1]
Екінші Шығыс Түрік қағанаты әскерінің бас қолбасшысы, «көк түріктің көк семсері» атанған атақты батыры. Әкесінен жастай жетім қалып, ағасы Қапаған қағанның тәрбиесінде өскен Күлтегін тым ерте есейіп, қабырғасы қатып, бұғанасы бекімей жатып, жау жарағын асынып, түрік еліне тұс тұстан төнген басқыншы жауға қарсы үлкендер қатарында тұрып, ерлікпен күреседі. Бұл ретте түріктің атақты Білге қағаны Күлтегін батырдың басына қойылған ескерткіші тасқа ойып жаздырған ғұмырнамасында: «әкем қаған өлгенде інім Күлтегін жеті жаста қалды. Он жаста Ұмай текті шешемнің бағына інім Күлтегін ер атанды» деп жазды. Тарихи деректерді салыстыра зерделесек, бұдан Күлтегіннің он жасында ер атанып, алғаш көзге түскен соғысының табғаш елінің әйел патшасы У хыудың Қапағанның басына ақша тігіп, кімде кім оны өлтірсе, соған «Жан чо» («Чоны өлтіруші», яғни Мочо Қапағанды өлтіруші) деген атпен бірінші дәрежелі кінәз атағын беремін деген уәдесін арнайы жарлықпен бекітіп, түрік еліне жазалау жорыққа қалың қол аттандырғаннан кейінгі, 694 жылғы Жау жыу және Дин жыу аймақтарында болған соғыс екені анық көрінеді. Қапаған осы соғыста 90 мың тұтқынды қолға түсірген. Міне, осыдан былай Күлтегіннің ерлік жолы басталады. Тарихи деректер сол кездегі ел тәуелсіздігін сақтап қалу жолында болған қырғын соғыстардың бірде біреуінің Күлтегінсіз өтпегенін, дулығасы жарқырап, жауын жапырып қан майданның ортасында жүргенін тамсана баяндайды. Бұл арада сол деректерді тізіп жатпай ақ, батырдың өзіне арнап орнатылған ескерткіштегі мына жазулардан да біраз жайды аңғаруға болады. Тас жазудың авторы Йолығ тегін Күлтегін ерлігін былайша тізбелейді:
Он алты жасына келгенде алты чуб, соғдыларға қарсы аттандық. Күлтегін жауға жалғыз ұмтылды. Ол тұтықты қарулы басшылармен қолға түсірді. Ол әскерді сонда талқандады. Жиырма бір жасында Чача Сеңүнмен айқастық. Күлтегін әуелі Тадықан шораның Боз атын мініп шапты. Ол ат сонда өлді. Екіншісінде Ышбыр Жамтардың боз атын мініп шапты. Ол ат та сонда өлді. (Күлтегіннің) сауытына, қалқанына жүздеген оқ тиді, бірақ бірі де денесіне дарыған жоқ. Күлтегін жиырма алты жасқа келгенде қырғыздарға қарсы аттандық. Күлтегін Байырқының Ақбоз айғырына мініп, шабуылға ұмтылды. Бір батырын оққа ұшырды, екі батырын найзамен түйреп түсірді. Ақбоз айғырдың белі үзілді. Қырғыз қағанын өлтіріп, елін алдық... Тоғу қаласында шайқастық. Күлтегін Азбан ағын мініп ұмтылды. Алты батырын шаншып түсіріп, жетіншісін қылышпен шапты. Тоғыз батырын қуып жетіп, тақымға басты Оғыздармен соғыстық Күлтегін Жетімек (Өгсіз) атқа мініп шауып, тоғыз ерін шанышты... Түргеш халқы жау болды. Күлтегінді шағын қолмен жібердік. Жойқын соғыс жасапты. Қара түргеш халқы сол жерде өлім тауыпты...
Осылай жалғаса береді. Қарап отырсаңыз, Күлтегін батыр 47 жасқа жетіп, қаза тапқанша соғыссыз өткен жылы болмапты. Соның бәрінде ол жау қолына жасындай тиіп, түрік қолын жеңіске жеткізіп отырыпты.
Әкесі Құтылығ (Елтеріс) қаған Екінші Шығыс Түрік қағанатының іргесін қалап, шаңырағын көтерсе, артында қалған екі баласы: үлкені Білге қағаны ел бастап, кішісі Күлтегіні қол бастап, сол қағанаттың айбынын асырып, мерейін тасытыпты. Ағайынды екі ұлан ақыл қосып бірге қимылдап, елінің бірі алтын тұтқасына, бірі айбарлы асыл тірегіне айналыпты. Ажал алытн тұтқасына, бірі айбарлы асыл тірегіне айналыпты. Ажал жетіп, сол асыл тірек құлағанда Ұлы Дала күңіреніп, төрткүл дүниеден түгел елшілер келіп, Күлтегін рухына тағзым етіпті. Басына ел тарихын жазып, алып ескерткіш орнатыпты. Сол ескерткіштің ғылыми көшірмесі бұл күнде тәуелсіз еліміздің астанасында, Еуразия ұлттық университеті бас ғимаратының төрінде тұр. Батыр бабаның бақытты ұрпағы күн сайын ескерткіш қасына келіп, ұлы Ерлікке тағзым етеді, ата рухына адалдықтарын білдіреді.
В период Средних веков почти во всех странах шли долгие и кровавые соревнования за власть между всевозможными герцогами, графами и королями. Не стала исключением и Англия, где распри четырнадцатого века переросли в кровавую войну между династиями Ланкастеров и Йорков в пятнадцатом веке, которую позже назвали войной Алой и Белой розы. Когда к власти приходят Тюдоры, Англия оказывается на грани кризиса не только политического, но также социального и экономического. Новая династия которая достаточно жестко справилась с внутренними проблемами – в этот период в стране устанавливается абсолютная монархия.
Тюдоры – это одна из ветвей давнего рода Койхлена, который имел право на владение всеми землями Британии. Правление династии приходится на эпоху Возрождения, когда Англия начинает принимать активное участие в международной политике и в конце пятнадцатого века даже отправляет экспедицию в Америку, начав ее колонизацию.
При власти Тюдоры в Англии находились более столетия — начиная от коронации Генриха II, коротая состоялась в 1485 году, и до смерти его же внучки, Елизаветы, в 1603 году. Для страны изменение политического курса стало переломным моментом от смутных времен к Новому времени, где расцвет культуры проходит под покровительством королевского двора. Внутренние распри между аристократами прекратились, когда Генрих VII женился на Елизавете, соединив, таким образом, дома Ланкастеров и Йорков, образовав род Тюдоров.
Правление Генриха укреплению экономики Англии – он установил вместо наказаний за взяточничество и другие провинности крупные штрафы, что пополнению казны, а также при судов с особым статусом и полномочиями разоблачил большинство заговоров, выбирая в советники менее знатных дворян. Когда при власти находился Генрих VIII, началось движение Реформации, в следствии чего английская церковь практически отделилась от Рима, религия становится светской деятельностью, а большинство решений касательно назначений священников согласовываются с королем. Во времена Эдуарда VI Реформация достигает расцвета и принимаются законы, подтверждающие новые правила богослужения.
Кровавая Мария Тюдор не была сторонницей реформ, потому отменила принятые предшественником церковные законы и возвратила приходы старым священникам. Это послужило причиной восстания, после провала которого снова начинают действовать жесткие нормы против еретиков, а английская церковь снова обращается в подчинение к Риму. Знаменита королева тем, что в первый год ее правления казнили других возможных претендентов на трон, а также жестоко наказали приверженцев протестантизма, потому новость о ее смерти простые жители отметили праздничными гуляниями.
После Марии трон переходит к ее сестре Елизавете, коротая придерживалась более демократичных взглядов относительно религии и примирила протестантов и католиков одним из первых указов. При Елизавете Англия становится главной морской державой, отвоевав этот статус у Испании. Единственной женщиной, с которой вел долгую переписку Иван Грозный, подразумевая заключение выгодного брака, была именно королева Англии, и именно под ее покровительством была собрана Королевская труппа, где выступал У.Шекспир.
После смерти Елизаветы трон переходит к шотландскому королю Якову VI, что приходился сыном Марии Стюарт. Так закончился период правления Тюдоров, и начался расцвет Стюартов, потомков Вальтера.
Күлтегін (684-731 жж.) - Құтлық(Елтерiс) қағанның екiншi ұлы, Білге қағанның (Могилян) туған iнiсi. Шешесi Елбiлге қатұн. Ашина тектi.
Күлтегiн 7 жас кезiнде әкесi Құтлық ( 680-692 жж. билік құрған) қайтыс болады. Қаған тағына оның iнiсi Қапаған (692-716 жж.) отырады. Күлтегiн мен Бiлге, Қапағанның iнiсi Бөгүнi (716 ж.) тақтан тайдырып, қағандық билiктi Бiлге қолына (716-734 ж.) алады.[1]
Екінші Шығыс Түрік қағанаты әскерінің бас қолбасшысы, «көк түріктің көк семсері» атанған атақты батыры. Әкесінен жастай жетім қалып, ағасы Қапаған қағанның тәрбиесінде өскен Күлтегін тым ерте есейіп, қабырғасы қатып, бұғанасы бекімей жатып, жау жарағын асынып, түрік еліне тұс тұстан төнген басқыншы жауға қарсы үлкендер қатарында тұрып, ерлікпен күреседі. Бұл ретте түріктің атақты Білге қағаны Күлтегін батырдың басына қойылған ескерткіші тасқа ойып жаздырған ғұмырнамасында: «әкем қаған өлгенде інім Күлтегін жеті жаста қалды. Он жаста Ұмай текті шешемнің бағына інім Күлтегін ер атанды» деп жазды. Тарихи деректерді салыстыра зерделесек, бұдан Күлтегіннің он жасында ер атанып, алғаш көзге түскен соғысының табғаш елінің әйел патшасы У хыудың Қапағанның басына ақша тігіп, кімде кім оны өлтірсе, соған «Жан чо» («Чоны өлтіруші», яғни Мочо Қапағанды өлтіруші) деген атпен бірінші дәрежелі кінәз атағын беремін деген уәдесін арнайы жарлықпен бекітіп, түрік еліне жазалау жорыққа қалың қол аттандырғаннан кейінгі, 694 жылғы Жау жыу және Дин жыу аймақтарында болған соғыс екені анық көрінеді. Қапаған осы соғыста 90 мың тұтқынды қолға түсірген. Міне, осыдан былай Күлтегіннің ерлік жолы басталады. Тарихи деректер сол кездегі ел тәуелсіздігін сақтап қалу жолында болған қырғын соғыстардың бірде біреуінің Күлтегінсіз өтпегенін, дулығасы жарқырап, жауын жапырып қан майданның ортасында жүргенін тамсана баяндайды. Бұл арада сол деректерді тізіп жатпай ақ, батырдың өзіне арнап орнатылған ескерткіштегі мына жазулардан да біраз жайды аңғаруға болады. Тас жазудың авторы Йолығ тегін Күлтегін ерлігін былайша тізбелейді:
Он алты жасына келгенде алты чуб, соғдыларға қарсы аттандық. Күлтегін жауға жалғыз ұмтылды. Ол тұтықты қарулы басшылармен қолға түсірді. Ол әскерді сонда талқандады. Жиырма бір жасында Чача Сеңүнмен айқастық. Күлтегін әуелі Тадықан шораның Боз атын мініп шапты. Ол ат сонда өлді. Екіншісінде Ышбыр Жамтардың боз атын мініп шапты. Ол ат та сонда өлді. (Күлтегіннің) сауытына, қалқанына жүздеген оқ тиді, бірақ бірі де денесіне дарыған жоқ. Күлтегін жиырма алты жасқа келгенде қырғыздарға қарсы аттандық. Күлтегін Байырқының Ақбоз айғырына мініп, шабуылға ұмтылды. Бір батырын оққа ұшырды, екі батырын найзамен түйреп түсірді. Ақбоз айғырдың белі үзілді. Қырғыз қағанын өлтіріп, елін алдық... Тоғу қаласында шайқастық. Күлтегін Азбан ағын мініп ұмтылды. Алты батырын шаншып түсіріп, жетіншісін қылышпен шапты. Тоғыз батырын қуып жетіп, тақымға басты Оғыздармен соғыстық Күлтегін Жетімек (Өгсіз) атқа мініп шауып, тоғыз ерін шанышты... Түргеш халқы жау болды. Күлтегінді шағын қолмен жібердік. Жойқын соғыс жасапты. Қара түргеш халқы сол жерде өлім тауыпты...
Осылай жалғаса береді. Қарап отырсаңыз, Күлтегін батыр 47 жасқа жетіп, қаза тапқанша соғыссыз өткен жылы болмапты. Соның бәрінде ол жау қолына жасындай тиіп, түрік қолын жеңіске жеткізіп отырыпты.
Әкесі Құтылығ (Елтеріс) қаған Екінші Шығыс Түрік қағанатының іргесін қалап, шаңырағын көтерсе, артында қалған екі баласы: үлкені Білге қағаны ел бастап, кішісі Күлтегіні қол бастап, сол қағанаттың айбынын асырып, мерейін тасытыпты. Ағайынды екі ұлан ақыл қосып бірге қимылдап, елінің бірі алтын тұтқасына, бірі айбарлы асыл тірегіне айналыпты. Ажал алытн тұтқасына, бірі айбарлы асыл тірегіне айналыпты. Ажал жетіп, сол асыл тірек құлағанда Ұлы Дала күңіреніп, төрткүл дүниеден түгел елшілер келіп, Күлтегін рухына тағзым етіпті. Басына ел тарихын жазып, алып ескерткіш орнатыпты. Сол ескерткіштің ғылыми көшірмесі бұл күнде тәуелсіз еліміздің астанасында, Еуразия ұлттық университеті бас ғимаратының төрінде тұр. Батыр бабаның бақытты ұрпағы күн сайын ескерткіш қасына келіп, ұлы Ерлікке тағзым етеді, ата рухына адалдықтарын білдіреді.
Объяснение:
В период Средних веков почти во всех странах шли долгие и кровавые соревнования за власть между всевозможными герцогами, графами и королями. Не стала исключением и Англия, где распри четырнадцатого века переросли в кровавую войну между династиями Ланкастеров и Йорков в пятнадцатом веке, которую позже назвали войной Алой и Белой розы. Когда к власти приходят Тюдоры, Англия оказывается на грани кризиса не только политического, но также социального и экономического. Новая династия которая достаточно жестко справилась с внутренними проблемами – в этот период в стране устанавливается абсолютная монархия.
Тюдоры – это одна из ветвей давнего рода Койхлена, который имел право на владение всеми землями Британии. Правление династии приходится на эпоху Возрождения, когда Англия начинает принимать активное участие в международной политике и в конце пятнадцатого века даже отправляет экспедицию в Америку, начав ее колонизацию.
При власти Тюдоры в Англии находились более столетия — начиная от коронации Генриха II, коротая состоялась в 1485 году, и до смерти его же внучки, Елизаветы, в 1603 году. Для страны изменение политического курса стало переломным моментом от смутных времен к Новому времени, где расцвет культуры проходит под покровительством королевского двора. Внутренние распри между аристократами прекратились, когда Генрих VII женился на Елизавете, соединив, таким образом, дома Ланкастеров и Йорков, образовав род Тюдоров.
Правление Генриха укреплению экономики Англии – он установил вместо наказаний за взяточничество и другие провинности крупные штрафы, что пополнению казны, а также при судов с особым статусом и полномочиями разоблачил большинство заговоров, выбирая в советники менее знатных дворян. Когда при власти находился Генрих VIII, началось движение Реформации, в следствии чего английская церковь практически отделилась от Рима, религия становится светской деятельностью, а большинство решений касательно назначений священников согласовываются с королем. Во времена Эдуарда VI Реформация достигает расцвета и принимаются законы, подтверждающие новые правила богослужения.
Кровавая Мария Тюдор не была сторонницей реформ, потому отменила принятые предшественником церковные законы и возвратила приходы старым священникам. Это послужило причиной восстания, после провала которого снова начинают действовать жесткие нормы против еретиков, а английская церковь снова обращается в подчинение к Риму. Знаменита королева тем, что в первый год ее правления казнили других возможных претендентов на трон, а также жестоко наказали приверженцев протестантизма, потому новость о ее смерти простые жители отметили праздничными гуляниями.
После Марии трон переходит к ее сестре Елизавете, коротая придерживалась более демократичных взглядов относительно религии и примирила протестантов и католиков одним из первых указов. При Елизавете Англия становится главной морской державой, отвоевав этот статус у Испании. Единственной женщиной, с которой вел долгую переписку Иван Грозный, подразумевая заключение выгодного брака, была именно королева Англии, и именно под ее покровительством была собрана Королевская труппа, где выступал У.Шекспир.
После смерти Елизаветы трон переходит к шотландскому королю Якову VI, что приходился сыном Марии Стюарт. Так закончился период правления Тюдоров, и начался расцвет Стюартов, потомков Вальтера.