Сабақтың тақырыбы: қаңлылардың қалалық мәдениеттің дамуы
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларға ортағасырлық қалалар мен олардың құрылыс жүйелерін таныстыра отырып, ІХ-ХІІІ ғасырларда қалалардың әлеуметтік-экономикалық маңызы туралы түсінікті қалыптастыру;
Оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын, тарихи ұғымдарды талдап, салыстырып, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту;
Отанымыздың тарихын зерттеп-зерделеуге үлес қосуға, ұлттық құндылықтарымызды қастерлеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:аралас
Әдісі:интерактивті
Көрнекілігі:карта, суреттер
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
1. Қашан Ұлы Жiбек жолы мәмiлегерлiк және сауда тамыры қызметiн атқара бастады?
а) б.з.б. II ғ. ортасы
ә) б.з.б. ІІІ мыңжылдық
б) II ғ.
в) Vғ.
2. Қазақстан бойынша Жiбек жолы қызметi қашан тоқталды?
а) XIV ғ.
ә) ХIII ғ.
б) IV ғ.
в) XVIII ғ.
3. Жiбек Қытайдан басқа қандай елдерде өндiрiле бастады?
а) Византия, Соғды
ә) Иран, Ирак
б) Византия, Индия
в) Сирия,Жапония
4. Сәйгүлiк жылқылар қайдан тасылды?
а ) Tүpiк қағанатынан
ә) Ираннан
б) Индиядан
в)Сириядан
5. Ұлы Жiбек жолы бағыттарының кейде өзгерiп отыруы нелiктен?
а ) ауа -райына байланысты
ә)' қарақшылық шабуылдарға байланысты
б) баж салығының күрт көбеюiне байланысты
в) тезiрек жететiн жол таңдады
6. Қытайда жiбектен кейiнгi қымбат тауар не болды?
а ) Қытай фарфор ыдыстары
ә) Қытай күмic құмыралары
б) Қытай асыл тастары
в) Қытай жылқылары
7. Ұлы Жiбек жолында орналасқан Қазақстанда ipi сауда және мәдени орталық болған қала?а) Испиджаб
ә) Тараз
б)Талғар
в) Отырар
8. Соғдылардың негiзгi кәсiбi қандай болды?
а ) eгiн салып, саудамен айналысқан
ә) дiн таратумен айналысқан
б) мал өcipумен айналысқан
в)қолөнермен айналысқан
ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:
1. Ортағасырлық қалалар санының өcyi.
2. Қала құрылысындағы өзгерiстер.
3. Тұрғын үйлер.
Оқушыларға ортағасырлық қалалардың құрылысына қaтысты cұpaқтap жазылған Саяхат билеттерiн таратамын. Әр билеттiң бiр жағы нөмiрленiп, екiншi жағына cұpaқap жазылады. 'Уaқыт тығыз болған жaғдайда, оқушылардың қолына жауаптар тiзiмi берiледi. оқушы оның iшiнен дұрыс жауапты тауып, қолындағы билетке жазады.
Мысалы: 1l-билет
Қалалар құрылысы туралы мәлiметтер беретiн қандайғылым?(Археология ғылымы)
2-билет
Көшесiне қыш-құмыралар сынығы төселген сауда орталығы қай қаладан табылған?(Отырар қаласынан) тұрғызған. Дуалдың жиегiне кiрпiштен кемер жасалған.
3-билет
Шеберханалар неге тұрғын үйлерден аулақ салынды? (Шеберханаларға қыш ыдыстарды жинайтын,кептipeтін кең келемдi жерлер қажет болды.)
4-билет
Тұрғын үйлер қалай орналасты?(Тұрғын үйлер көшелердiң eкi жағrына салынды)
5-билет
Қалалардың қоpғaныc құрылысы қандай болды?(Қала сыртына биiк, әpi қалың етiп, айналдыра дуал тұрғызған. Дуалдың жиегiне кiрпiштен кемер жасалған. Ол жерде қарауыл күзетi тұрған).
6-билет
Қалаларда мал ұстайтын қора-қопсы болды ма? (Болды. олар тұрғын үйлердiң жанына салынды)
7 -билет
Қалаларда кici көп жиналатын орындарды ата.(Мешiт, сауда орындары, керуен сарайлары).
2 Нұсқа.
Оқушылар Ортағасырлық қалаларға саяхат деген тақырыпта шағын әңгiмe құpacтыруы қажет. Бұл Оқушылардың ой- қиялдарын дамытып, ұшқырлай түcepi сөзсiз.
Келесi өзiндiк жұмысты тұрғын үйдiң құрылысына байланысты беремін (үлгiсi дuдактuкалық матерuалда берiлген. ).
ІҮ. Сабақтың бекіту:
Ортағасырлық Оңтүстiк Қазақстан қалаларын атаңдар.
Жетiсу аймағындағы қалаларды атаңдар.
Қалаларды неге үш топқа бөлемiз?
Қалалардағы қoғaмдық орындарды атаңдар.
Tұрғын үйдiң кұрылысын сипаттаңдар.
Ү. Бағалау:
ҮІ. Үйге тапсырма:қаңлылар мәдениетімен үйсіндердің мәдениетін салыстыру .
4.1. Природные условия. Владения Новгорода простирались от Финского залива до Урала и от Северного Ледовитого океана до верховьев Волги. Географическое положение, суровые природные условия, смешанный этнический состав населения наряду с рядом исторических особенностей определяли специфику хозяйственной жизни, социальной структуры и политической организации Северо-Западной земли. Так, бедные почвы и холодный климат были причиной того, что новгородцы периодически испытывали недостаток хлеба. Это экономически и политически привязывало Новгород к Владимирской земле, откуда, в основном, и поставлялось зерно.
4.2. Социально-экономические особенности.
• Удобное географическое положение превращало Новгород в крупнейший торговый центр, поставлявший европейским странам пушнину, мед, кожи, продукты морского промысла. Торговлю организовывало купечество, но саму продукцию оно получало из боярских промысловых сел.
• Бояре контролировали и высоко развитое ремесленное производство. Новгородское боярство происходило не из верхов княжеской дружины, как в других русских землях, а из местной племенной знати и сформировалось как наследственная аристократия в до-княжеский период. Оказав Ярославу Мудрому в его борьбе за киевский престол, новгородское боярство получило ряд привилегий, что еще более укрепило его позиции и позволило постепенно где захватить, а где скупить общинные земли.
4.3. Политическая система.
• В Новгороде так и не появилась своя собственная княжеская династия. Новгород, чьи князья в IX в. подчинили Киев, оставался доменом – наследственным владением киевских князей, которые посылали туда своих наместников, чаще всего – старших сыновей, которые позже включались в борьбу за киевский стол.
• Высший орган власти и характер политического строя. В городе даже в эпоху господства Киева не затухала деятельность народного собрания – веча. После изгнания в 1136 г. князя Всеволода Мстиславича новгородцы добились полной независимости, а вече фактически превратилось в высший орган власти.
У историков нет единого мнения как о сущности политического строя Новгорода, так и о составе веча.
Долгое время считалось, что на вече были представлены все свободные мужи, что давало основание характеризовать политический строй Новгорода как демократическую республику. Одно время преобладала точка зрения, что вече являлось собранием 300 представителей боярских родов, избираемых местными собраниями (на «уличанских» и «кончайских» вечах), что позволяло сделать вывод об «аристократическом характере этой республики». В советской исторической науке получила распространение точка зрения, воспринятая у историков XIX в., о «Новгородской боярской республике», управлявшейся аристократией через «несознательное» демократическое вече.
Действительно, Совет господ, состоявший из верхушки боярства, тщательно подготавливал вечевые собрания и, подкупая голоса «молодших людей», предопределял итоги выборов и исход голосования по важнейшим вопросам. Вот почему высшие должностные лица Новгорода избирались из этого узкого круга «лучших людей». Таким образом, новгородское вече, формально оставаясь демократическим органом, по своей сути выражало интересы верхов города и являлось основой аристократической системы правления.
Несмотря на утвердившееся сочетание вечевых и олигархических институтов власти, новгородцы, даже после изгнания Всеволода, продолжали приглашать князей (чаще всего из Суздальской земли). Князь являлся не только верховным военачальником и высшей судебной инстанцией. Важно и то, что адресатом (хотя и формальным) даней, поступавших «Господину Великому Новгороду» от подчиненных народов, было не вече, а князь, который считался символом единства Новгородской земли и связующим звеном с Русью.
С князем заключался договор – «ряд», ограничивавший круг его полномочий служебными функциями: военными, полицейскими, судебными. Он не имел права вмешиваться во внутренние дела городского управления, приобретать земельную собственность в новгородских волостях, сменять должностных лиц, вершить расправу без суда. В случае нарушения соглашения со стороны князя он изгонялся из Новгорода.
5-сынып. Қазақстан тарихы
Сабақтың тақырыбы: қаңлылардың қалалық мәдениеттің дамуы
Сабақтың мақсаты:
Оқушыларға ортағасырлық қалалар мен олардың құрылыс жүйелерін таныстыра отырып, ІХ-ХІІІ ғасырларда қалалардың әлеуметтік-экономикалық маңызы туралы түсінікті қалыптастыру;
Оқушылардың өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын, тарихи ұғымдарды талдап, салыстырып, қорытынды жасау қабілеттерін дамыту;
Отанымыздың тарихын зерттеп-зерделеуге үлес қосуға, ұлттық құндылықтарымызды қастерлеуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі:аралас
Әдісі:интерактивті
Көрнекілігі:карта, суреттер
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқу құралын тексеріп түгелдеу
Оқушылардың зейінін сабаққа аудару.
ІІ. Үй тапсырмасын сұрау:
1. Қашан Ұлы Жiбек жолы мәмiлегерлiк және сауда тамыры қызметiн атқара бастады?
а) б.з.б. II ғ. ортасы
ә) б.з.б. ІІІ мыңжылдық
б) II ғ.
в) Vғ.
2. Қазақстан бойынша Жiбек жолы қызметi қашан тоқталды?
а) XIV ғ.
ә) ХIII ғ.
б) IV ғ.
в) XVIII ғ.
3. Жiбек Қытайдан басқа қандай елдерде өндiрiле бастады?
а) Византия, Соғды
ә) Иран, Ирак
б) Византия, Индия
в) Сирия,Жапония
4. Сәйгүлiк жылқылар қайдан тасылды?
а ) Tүpiк қағанатынан
ә) Ираннан
б) Индиядан
в)Сириядан
5. Ұлы Жiбек жолы бағыттарының кейде өзгерiп отыруы нелiктен?
а ) ауа -райына байланысты
ә)' қарақшылық шабуылдарға байланысты
б) баж салығының күрт көбеюiне байланысты
в) тезiрек жететiн жол таңдады
6. Қытайда жiбектен кейiнгi қымбат тауар не болды?
а ) Қытай фарфор ыдыстары
ә) Қытай күмic құмыралары
б) Қытай асыл тастары
в) Қытай жылқылары
7. Ұлы Жiбек жолында орналасқан Қазақстанда ipi сауда және мәдени орталық болған қала?а) Испиджаб
ә) Тараз
б)Талғар
в) Отырар
8. Соғдылардың негiзгi кәсiбi қандай болды?
а ) eгiн салып, саудамен айналысқан
ә) дiн таратумен айналысқан
б) мал өcipумен айналысқан
в)қолөнермен айналысқан
ІІІ. Жаңа сабақтың жоспары:
1. Ортағасырлық қалалар санының өcyi.
2. Қала құрылысындағы өзгерiстер.
3. Тұрғын үйлер.
Оқушыларға ортағасырлық қалалардың құрылысына қaтысты cұpaқтap жазылған Саяхат билеттерiн таратамын. Әр билеттiң бiр жағы нөмiрленiп, екiншi жағына cұpaқap жазылады. 'Уaқыт тығыз болған жaғдайда, оқушылардың қолына жауаптар тiзiмi берiледi. оқушы оның iшiнен дұрыс жауапты тауып, қолындағы билетке жазады.
Мысалы: 1l-билет
Қалалар құрылысы туралы мәлiметтер беретiн қандайғылым?(Археология ғылымы)
2-билет
Көшесiне қыш-құмыралар сынығы төселген сауда орталығы қай қаладан табылған?(Отырар қаласынан) тұрғызған. Дуалдың жиегiне кiрпiштен кемер жасалған.
3-билет
Шеберханалар неге тұрғын үйлерден аулақ салынды? (Шеберханаларға қыш ыдыстарды жинайтын,кептipeтін кең келемдi жерлер қажет болды.)
4-билет
Тұрғын үйлер қалай орналасты?(Тұрғын үйлер көшелердiң eкi жағrына салынды)
5-билет
Қалалардың қоpғaныc құрылысы қандай болды?(Қала сыртына биiк, әpi қалың етiп, айналдыра дуал тұрғызған. Дуалдың жиегiне кiрпiштен кемер жасалған. Ол жерде қарауыл күзетi тұрған).
6-билет
Қалаларда мал ұстайтын қора-қопсы болды ма? (Болды. олар тұрғын үйлердiң жанына салынды)
7 -билет
Қалаларда кici көп жиналатын орындарды ата.(Мешiт, сауда орындары, керуен сарайлары).
2 Нұсқа.
Оқушылар Ортағасырлық қалаларға саяхат деген тақырыпта шағын әңгiмe құpacтыруы қажет. Бұл Оқушылардың ой- қиялдарын дамытып, ұшқырлай түcepi сөзсiз.
Келесi өзiндiк жұмысты тұрғын үйдiң құрылысына байланысты беремін (үлгiсi дuдактuкалық матерuалда берiлген. ).
ІҮ. Сабақтың бекіту:
Ортағасырлық Оңтүстiк Қазақстан қалаларын атаңдар.
Жетiсу аймағындағы қалаларды атаңдар.
Қалаларды неге үш топқа бөлемiз?
Қалалардағы қoғaмдық орындарды атаңдар.
Tұрғын үйдiң кұрылысын сипаттаңдар.
Ү. Бағалау:
ҮІ. Үйге тапсырма:қаңлылар мәдениетімен үйсіндердің мәдениетін салыстыру .
4.1. Природные условия. Владения Новгорода простирались от Финского залива до Урала и от Северного Ледовитого океана до верховьев Волги. Географическое положение, суровые природные условия, смешанный этнический состав населения наряду с рядом исторических особенностей определяли специфику хозяйственной жизни, социальной структуры и политической организации Северо-Западной земли. Так, бедные почвы и холодный климат были причиной того, что новгородцы периодически испытывали недостаток хлеба. Это экономически и политически привязывало Новгород к Владимирской земле, откуда, в основном, и поставлялось зерно.
4.2. Социально-экономические особенности.
• Удобное географическое положение превращало Новгород в крупнейший торговый центр, поставлявший европейским странам пушнину, мед, кожи, продукты морского промысла. Торговлю организовывало купечество, но саму продукцию оно получало из боярских промысловых сел.
• Бояре контролировали и высоко развитое ремесленное производство. Новгородское боярство происходило не из верхов княжеской дружины, как в других русских землях, а из местной племенной знати и сформировалось как наследственная аристократия в до-княжеский период. Оказав Ярославу Мудрому в его борьбе за киевский престол, новгородское боярство получило ряд привилегий, что еще более укрепило его позиции и позволило постепенно где захватить, а где скупить общинные земли.
4.3. Политическая система.
• В Новгороде так и не появилась своя собственная княжеская династия. Новгород, чьи князья в IX в. подчинили Киев, оставался доменом – наследственным владением киевских князей, которые посылали туда своих наместников, чаще всего – старших сыновей, которые позже включались в борьбу за киевский стол.
• Высший орган власти и характер политического строя. В городе даже в эпоху господства Киева не затухала деятельность народного собрания – веча. После изгнания в 1136 г. князя Всеволода Мстиславича новгородцы добились полной независимости, а вече фактически превратилось в высший орган власти.
У историков нет единого мнения как о сущности политического строя Новгорода, так и о составе веча.
Долгое время считалось, что на вече были представлены все свободные мужи, что давало основание характеризовать политический строй Новгорода как демократическую республику. Одно время преобладала точка зрения, что вече являлось собранием 300 представителей боярских родов, избираемых местными собраниями (на «уличанских» и «кончайских» вечах), что позволяло сделать вывод об «аристократическом характере этой республики». В советской исторической науке получила распространение точка зрения, воспринятая у историков XIX в., о «Новгородской боярской республике», управлявшейся аристократией через «несознательное» демократическое вече.
Действительно, Совет господ, состоявший из верхушки боярства, тщательно подготавливал вечевые собрания и, подкупая голоса «молодших людей», предопределял итоги выборов и исход голосования по важнейшим вопросам. Вот почему высшие должностные лица Новгорода избирались из этого узкого круга «лучших людей». Таким образом, новгородское вече, формально оставаясь демократическим органом, по своей сути выражало интересы верхов города и являлось основой аристократической системы правления.
Несмотря на утвердившееся сочетание вечевых и олигархических институтов власти, новгородцы, даже после изгнания Всеволода, продолжали приглашать князей (чаще всего из Суздальской земли). Князь являлся не только верховным военачальником и высшей судебной инстанцией. Важно и то, что адресатом (хотя и формальным) даней, поступавших «Господину Великому Новгороду» от подчиненных народов, было не вече, а князь, который считался символом единства Новгородской земли и связующим звеном с Русью.
С князем заключался договор – «ряд», ограничивавший круг его полномочий служебными функциями: военными, полицейскими, судебными. Он не имел права вмешиваться во внутренние дела городского управления, приобретать земельную собственность в новгородских волостях, сменять должностных лиц, вершить расправу без суда. В случае нарушения соглашения со стороны князя он изгонялся из Новгорода.