1 Әрбір тілдің сөздік құрамында жалпыға ортақ сөздермен қатар ғы-
лым мен техниканың, өндіріс пен шаруашылықтың жеке бір саласына
ғана тән арнаулы сөздері де болады. Тілдің лексикасында ғылым мен
техниканың алуан түрлі саласына қатысты қолданылатын мұндай
сөздерді термин сөздер дейміз. Қазақ тілінде, негізінен, мынадай
Ғылым терминдері кездеседі:
1) математика терминдері: аксиома, синус, радиус, косинус, коман-
генс, биссектриса, коэффицент т.б.
2) физика терминдері: вольт, ампер, энергия, амплитуда, оптика,
атом т.б.
3) химия терминдері: катализ, ерітінді, аммиак, азон, бром, йод,
сульфат т.б.
4) география терминдері: материк, циклон, оазис, меридиан, архи-
пелаг, климат т.б.
5) спорт термині: бокс, зілтемір, акробат, спартакиада, стадион,
теннис т.б.
6) қоғамдық-саяси терминдер: демократия, реформа, кодекс, конс-
титуция т.б.
7) әдебиет пен өнер терминдері: mеатр, сатира, опера, драма, эпос,
дирижер, режиссер т.б.
8) лингвистика терминдері: лексикография, стилистика, фонема,
морфема т.б.
9) медицина терминдері: терапевт, хирургия, диагноз, рентгено-
лог, фармацевт, процедура, препарат т.б.
10)биология терминдері: ботаника, микроб, гибрид, ядро, биосфера,
цитоплазма т.б.
11) әскери терминдер: команда, офицер, штаб, миномет, тактика,
маневр, артиллерист т.б.
Мұнан басқа да өнеркәсіп пен ауылшаруашылығының түрлі сала-
ларына қатысты толып жатқан терминдер кездеседі.
Бір тілдің шеңберінде қолданылатын терминдерді түгелдей жинақ-
тап, жүйелейтін ғылымды «терминология» деп атайды.
сурак2. Ережедегі ғылым мен техниканың түрлеріне қатысты өздерің біле-
тiн терминдерді жазыңдар.
Перевод.
Кочевых тюрков всегда интересовала тайна зведного неба. Великие кочевники, жившие на территории огромной степи издревле освоили секреты звездного неба. Казахи знали движение небесных тел, когда еще не было техники. Были люди, наблюдавшие за зведным небом. Человека, наблюдавшего за звездным миром называли «звездочетом». Казахские звездочеты наблюдали за движением небесных тел в древние века и средневековье. Такие звездочеты были и в древнем Египте, Индии, Греции. Они исследовали небесные явления и вели календарь. Они открыли такие созвездия как Большая Медведица, Плеяды, Полярная звезда, Весы.
Звездочеты предсказывали погоду, приход весны и лета. Эти сведения были оченб важны для кочевых тюрков. Кочевники использовали наблюдения за звездами в быту. Некоторыре звездочеты занимались астрологией.
Казахи – потомки великих тюрков. Казахи летом жили на джайляу, а зимой переезжали в зимовку. Неподелеку от реки Жангабыл в центральном Казахстане казахстанские археологи нашли могилу звездочета, жившего в 9 – 10 вв. На могиле были звездный камень и метеорит. Рядом с могилой была установлена гранитная статуя.
Бірде ай өзіне көйлек тіктіріп алмақ болыпты. Тігінші айдың бой тұрқын өлшеп алады да көйлекті пішіп, тігуге кіріседі. Уәделескен шағында Ай көйлегін алуға келсе, көйлегі әрі тар, әрі қысқа болып шығыпты. - Иә, мен қателескен екем, - дейді тігінші. Сөйтіп, көйлекті қайта пішіп, қайта тіге бастайды. Уәделескен мерзім жақындап, Ай көйлегін алуға тігіншіге тағы келеді. Бұл жолы да көйлегі шақ келмей, қысқа болып қалыпты. Иә, тағы да дұрыс өлшемеген екем ғой, - дейді. Айдың толыса беретініне түсінбеген тігінші. Сонымен қайта өлшеп, қайта пішіп, қайтадан тігуге кіріседі. Ай тағы да көйлегін алуға келе жатады. Тігінші киіз үйдің түтігінен асқанда келе жатқан топ-толық өзі тіккен көйлектен екі есе үлкен Айды көреді. Не істерін білмей, сасқалақтап тігінші басы ауған жаққа қаша жөнеледі. Ай ары іздеп, бері іздеп тігіншіні таба алмай қалады. Сол себепті, Ай көйлексіз жалаңаш қалыпты.