3-тапсырма. Төменде берілген мәтінді мұқият оқып шығып, зиялы адамға рінездеме беріп, оның портретін жасаңдар.
Елге қызмет ету – парыз
Болат Шайманұлы
Меніңше, зиялылық ұғымы ұлтқа деген көзқарасына орай бағалануы тиіс деп
ойлаймын. Ол оң немесе теріс болуы мүмкін. Пиғылы оң – зиялы, пиғылы теріс
ЗИЯНДЫ. Әрбір пиғылы оң зиялы өз Отанына абырой әкеледі. Бұл жерде ғылыми
атағы бар доктор, академиктерді ғана зиялы деп танып, оқымаған, университет
бітірмеген, бірақ көпті көрген, өмірден түйгені мол адамды зиялы емес десек,
қателесеміз.
Мәселен, менің пайымдауымша, зиялылықтың шыңы – Абай. Оның академик-
тік атағы жоқ. Оған кезінде сен осы қазақтың мұңын мұңдап, жоғын жоқтап,
жағдайын ойла деп ешкім айтқан да жоқ. Ол өзі іштей қабылдаған аса зор
жауапкершілік міндетін, өз ұлтының алдындағы перзенттік парызын адал орындау
үшін қадамдар жасады. Бұл жолда қаншама кедергілерге ұшыраса да рухы түспеді.
Осы ретте, «Ұлы адамдар өз ескерткіштерінің тұғырын өзі орнатады, ал мүсінін
болашақ соғады» деген В. Гюго сөзі еріксіз ойға оралады.
Сұрақтары: кім? не? кімдер? нелер
Тұлғасына қарай:
1) негізгі зат есім-бөлшектенбейтін түбір зат есім: ант, ат
2) туынды зат есім-жұрнақпен жасалған зат есім:білім, достық
Құрамына қарай:
1) дара зат есім бір ғана түбірден тұрады:от, қант
2) күрделі зат есім кемінде екі сөздер тұрады: ата-ана
Мағынасына қарай:
1) деректі зат есім-көзбен көрінетін заттың атауы: су, есік
2)дерексіз зат есім-оймен білінетін ұғым мен құбылыс атауы: арман,қуаныш
Атауына қарай:
1) жалпы есім-біртектес заттардың жалпы атауы:кісі,өзен
2) жалқы есім-біртектес заттардың жеке атауы: Асан, Ақтөс
2) көмекші есім-лексикалық мағынасы жоқ, сөйлемде екінші бір сөздің жетегінде қолданылатын сөздер. Мысалы: үстелдің үсті, кітаптың асты
3) заттың түр-түсін, сын-сипатын, сапасын, салмағын, көлемін дəмін білдіретін сөз табы
Тұлғасына қарай:
1) негізгі сын есім-түбір сын есім:сары,таза
2) туынды сын есім жұрнақпен жасалады: ашық
Құрамына қарай:
1) дара сын есім бір түбірден тұрады: ак, жасыл
2) күрделі сын есім екі сөзден тұрады: ақ ала
Мағынасын қарай:
1) сапалық сын есім-сындық белгіні анықтайтын төл сын есім: сұр; қызлдау
2) қатыстық сын есім-басқа сөз таптарынан жасалған туынды сын есім: бойшаң