1 жауап сәтбаев қаныш имантайұлы (1899-1964) – қазақстан геологтары ғылыми мектебінің негізін қалаушы, қазақстандық металлогения ғылымының негізін салушы, геология-минералогия ғылымдарының докторы, профессор, қазақстан ғылым академиясын ұйымдастырушылардың бірі әрі тұңғыш президенті, ксро және қазақстан ғылым академияларының академигі, тәжікстан ғылым академиясының құрметті мүшесі, қоғам қайраткері, ксро мемлекеттік және лениндік сыйлықтарының лауреаты.
павлодар облысының баянауыл ауданында туған. сауатын ауыл молдасынан ашқан болашақ ғалым павлодардағы орыс-қазақ мектебінде, семей мұғалімдер семинариясында, томск технология институтының тау-кен факультетінде білім алған. мұғалімдер семинариясында ж.аймауытов, м.әуезов сынды көрнекті қайраткерлермен бірге оқыған. ш.құдайбердіұлымен тығыз байланыста болып, оның шығармашылығын жоғары бағалаған. «алаш» қозғалысы қайраткерлерінің іс-әрекетіне қолдау білдірген.
ғалымның негізгі ғылыми еңбектері кентасты кендер геологиясы мен қазақстанның минералды ресурстарына арналған. жезқазған кенін зерттеу және орталық қазақстанның (сарыарқаның) металлогендік және болжам картасын жасауда көп еңбек сіңірген. ол ғылымға формациялық металлогендік анализдің кешендік әдісін енгізген. 1926-1929 жылдары кені мардымсыз өңір болып саналған жезқазғанды ірі мыс кентасты аудан қатарына көтеруде сәтбаевтың еңбегі өте зор болды. бұрынғы геологиялық деректерге терең талдау жасап, бұл кен ауданының кең көлемдегі геологиялық-барлау жұмыстарын ұйымдастыруға болатын ірі нысан екенін дәлелдеген. минералдық шикізаттарға бай сарыарқа, кенді алтай және басқа да аймақтарды ерекше назар аударып зерттеген. 1927-1928 жылдары – жезқазған, қарсақбай, атбасар, спасск аудандары, қарағанды тас көмір алабы және қаратау полиметалл кендері жөнінде ғылыми маңызды еңбектер жариялаған. 1929 жылы атасу темір-марганец кендерін игерудің негізінде қарағанды облысында қара металлургия өнеркәсібін туралы мәселе көтерген. жезқазған – ұлытау ауданында мыстан басқа темір, марганец, көмір, қорғасын кендерін ашып, барлау нәтижесінде маңызды геологиялық қорытындылар жасаған. ұлы отан соғысы жылдарында танк бронын құюға қажет марганец тапшылығы туған кезде сәтбаевтың жетекшілік етуімен өте қысқа мерзімде жезді марганец кені барланып, іске қосылған.
2-жауап темір
соколов темір кені қостанай облысы қостанай ауданы рудный қаласынан солтүстікке қарай 5 км жерде орналасқан. аэромагнитті түсірулер кезінде ашылған (1949, в.п. носиков). 1949 – 1955 жылы барланып, 1951 және 1964 жылы қорының шамасы есептелініп, бекітілді. кен орны сергеев брахисинклині немесе соколов-сарыбай антиклинінің шығыс қанатында визе-серпухов жанартаутекті шөгінді тау жыныстары мен төменгі-жоғары карбон интрузиясы жапсарында орналасқан. бұлардың бетінде қалыңдығы 35 – 120 м-дей мезозой-кайнозойдың құмды-сазды шөгінділері жатыр. кен денелерінің қалыңдығы 1000 м соколов свитасының скарнделген әктасты, туфты, туффитті, андезитті, базальтты порфириттері арасында қалыптасып, меридиандық белдеуге жақын бағытта 2,5 км-ге созылған. құлау бағыты бойымен кендер 350 – 1300 м тереңдікте орналасқан. кен ашық әдіспен өндіріледі. кен денелерінің бітімі , сеппелі, желілі, сиректеу жолақты.
соколов темір кені.
басты минералдары магнетит, пирит, мартит, гематит; пайдалы қоспалары никель, марганец, , т.б. бай магнетит кентастарында 55,6%, ал кедей кентастарда 31,2% темір бар. жалпы қоры 1295 млн. т,темірдің орташа мөлшері 40,2%. соколов темір кенінің кентасы қарағанды металлургия комбинаты/қарағанды металлургия комбинатының (испат кармет) шикізаты.
қазақстан темір кені қоры жөнінен тмд бойынша ресей мен украинадан кейін үшінші орын алады (16,6 млрд т). темір кен орындары көбінесе солтүстік қазақстанда, мұнда барлық темір кені қорының 85%-ы шоғырланған. өсіресе, қашар, соколов-сарыбай кен орындарының маңызы зор. сарыбай темір кен орнын 1948 жылы үшқыш м.сургутанов ашты. ұшақ кен үстінен ұшқанда, темір аномалиясының әсерінен тұсбағар тілінің кенет ауытқығаны ұшқыштың көңілін аударды. көп ұзамай, өте сирек кездесетін темір кені ашылды. мұндағы кен жоғарғы сапалы және оның құрамындағы темірдің мөлшері 50-60%-ды құрайды. шөгінді жыныстардан пайда болған рудалар қостанай облысындағы әйет жәнө лисаков кен орындарында кездеседі. руда 30 м тереңдіктен ашық әдіспен ондіріледі. кеннің құрамында таза темір 37-42%. темір кенінің шағын кен орны қарағанды (кентөбе, қаратас), солтүстік қазақстан (атансор) облыстарында бар.
3-жауап алюминий мен оның құймалары авиация және автомобиль жасау өнеркәсіптерінде , құрылыста , қорғаныс ісінде көпірлер жасауға кең қолданылады алюминий электр тоғын жақсы өткізеді , одан көп мөлшерде электр сымдарын жасайды алюминий оксидінің бөгде қоспасы бар басым түрі-наждак заттардың бетін тегістеуге ,тазартуға ал рубин дәл приборлар,сағаттар жасайтын өнеркәсіптерде қолданылады
алюминий сульфаты су тазартуда кейбір кағаздар жасауда қолданылады
6 көлдің аты көне түркі, моңғол тілінен «ұлы көл», «таулы көл» деген мағына береді деген дерек бар. яғни, «ұлы көл» сөзі түркі және моңғол сөздерінің бірігуімен пайда болған деседі. кейбір деректе алакөл орта ғасырда «гургенор», «алақтакөл», «алатеңіз», «алақта» деп аталғанын жазады, тағы бірінде алакөл «түрге-нұр» деп те аталғаны айтылады. ол моңғол тілінде «көпір-көл» деген мағына береді. жергілікті халық «көлдің аты оның түсіне байланысты қойылған» дегенге көбірек иланады. расында бір қарағанда оның түсін ажырату қиын. көлдің көкжиекпен тұстасқан жағы қою көк болып көрінсе, ортасы көк-жасыл, ал жағасы ашық көк түске боялып жатады. оған қоса ақ жалды толқындар көлдің түсін тағы түрлендіре түседі. алакөл атауын ондағы ұсақ көлдердің де әртүрлілігімен түсіндіруге болады. алакөл-сасықкөл көлдер жүйесі қошқаркөл, алакөл, сасықкөл, жалаңашкөл, алакөл, сасықкөл, қоржынкөл, ұялы сияқты көлдерден тұрады. сасықкөлдің түсі – көк, қоржынкөл – сары түсті, жалаңашкөл – тұнық әрі алыстан сұрғылт және ашық көк түсте көрінеді. бір қызығы: бұл көлдер жүйесі көне теңіздің қалдығы ретінде саналады. дегенмен, бұл жердегі алакөлден басқа көлдер – тұщы, ал алакөлдің суы – тұзды. бір теңіздің қалдығы болып саналатын көлдердің әртүрлілігіне қайран қаласың. тағы бір айта кететіні, сасықкөл мен қошқаркөл қ шаруашылығына ыңғайлы болса, жалаңашкөл дертке дауа беретін шипалы суымен мәртебелі. ал алакөл – ең ірісі және суының құрамы, түсі, тіпті орналасқан ойпатына дейін өзгеше.
ответ:
1 жауап сәтбаев қаныш имантайұлы (1899-1964) – қазақстан геологтары ғылыми мектебінің негізін қалаушы, қазақстандық металлогения ғылымының негізін салушы, геология-минералогия ғылымдарының докторы, профессор, қазақстан ғылым академиясын ұйымдастырушылардың бірі әрі тұңғыш президенті, ксро және қазақстан ғылым академияларының академигі, тәжікстан ғылым академиясының құрметті мүшесі, қоғам қайраткері, ксро мемлекеттік және лениндік сыйлықтарының лауреаты.
павлодар облысының баянауыл ауданында туған. сауатын ауыл молдасынан ашқан болашақ ғалым павлодардағы орыс-қазақ мектебінде, семей мұғалімдер семинариясында, томск технология институтының тау-кен факультетінде білім алған. мұғалімдер семинариясында ж.аймауытов, м.әуезов сынды көрнекті қайраткерлермен бірге оқыған. ш.құдайбердіұлымен тығыз байланыста болып, оның шығармашылығын жоғары бағалаған. «алаш» қозғалысы қайраткерлерінің іс-әрекетіне қолдау білдірген.
ғалымның негізгі ғылыми еңбектері кентасты кендер геологиясы мен қазақстанның минералды ресурстарына арналған. жезқазған кенін зерттеу және орталық қазақстанның (сарыарқаның) металлогендік және болжам картасын жасауда көп еңбек сіңірген. ол ғылымға формациялық металлогендік анализдің кешендік әдісін енгізген. 1926-1929 жылдары кені мардымсыз өңір болып саналған жезқазғанды ірі мыс кентасты аудан қатарына көтеруде сәтбаевтың еңбегі өте зор болды. бұрынғы геологиялық деректерге терең талдау жасап, бұл кен ауданының кең көлемдегі геологиялық-барлау жұмыстарын ұйымдастыруға болатын ірі нысан екенін дәлелдеген. минералдық шикізаттарға бай сарыарқа, кенді алтай және басқа да аймақтарды ерекше назар аударып зерттеген. 1927-1928 жылдары – жезқазған, қарсақбай, атбасар, спасск аудандары, қарағанды тас көмір алабы және қаратау полиметалл кендері жөнінде ғылыми маңызды еңбектер жариялаған. 1929 жылы атасу темір-марганец кендерін игерудің негізінде қарағанды облысында қара металлургия өнеркәсібін туралы мәселе көтерген. жезқазған – ұлытау ауданында мыстан басқа темір, марганец, көмір, қорғасын кендерін ашып, барлау нәтижесінде маңызды геологиялық қорытындылар жасаған. ұлы отан соғысы жылдарында танк бронын құюға қажет марганец тапшылығы туған кезде сәтбаевтың жетекшілік етуімен өте қысқа мерзімде жезді марганец кені барланып, іске қосылған.
2-жауап темір
соколов темір кені қостанай облысы қостанай ауданы рудный қаласынан солтүстікке қарай 5 км жерде орналасқан. аэромагнитті түсірулер кезінде ашылған (1949, в.п. носиков). 1949 – 1955 жылы барланып, 1951 және 1964 жылы қорының шамасы есептелініп, бекітілді. кен орны сергеев брахисинклині немесе соколов-сарыбай антиклинінің шығыс қанатында визе-серпухов жанартаутекті шөгінді тау жыныстары мен төменгі-жоғары карбон интрузиясы жапсарында орналасқан. бұлардың бетінде қалыңдығы 35 – 120 м-дей мезозой-кайнозойдың құмды-сазды шөгінділері жатыр. кен денелерінің қалыңдығы 1000 м соколов свитасының скарнделген әктасты, туфты, туффитті, андезитті, базальтты порфириттері арасында қалыптасып, меридиандық белдеуге жақын бағытта 2,5 км-ге созылған. құлау бағыты бойымен кендер 350 – 1300 м тереңдікте орналасқан. кен ашық әдіспен өндіріледі. кен денелерінің бітімі , сеппелі, желілі, сиректеу жолақты.
соколов темір кені.
басты минералдары магнетит, пирит, мартит, гематит; пайдалы қоспалары никель, марганец, , т.б. бай магнетит кентастарында 55,6%, ал кедей кентастарда 31,2% темір бар. жалпы қоры 1295 млн. т,темірдің орташа мөлшері 40,2%. соколов темір кенінің кентасы қарағанды металлургия комбинаты/қарағанды металлургия комбинатының (испат кармет) шикізаты.
қазақстан темір кені қоры жөнінен тмд бойынша ресей мен украинадан кейін үшінші орын алады (16,6 млрд т). темір кен орындары көбінесе солтүстік қазақстанда, мұнда барлық темір кені қорының 85%-ы шоғырланған. өсіресе, қашар, соколов-сарыбай кен орындарының маңызы зор. сарыбай темір кен орнын 1948 жылы үшқыш м.сургутанов ашты. ұшақ кен үстінен ұшқанда, темір аномалиясының әсерінен тұсбағар тілінің кенет ауытқығаны ұшқыштың көңілін аударды. көп ұзамай, өте сирек кездесетін темір кені ашылды. мұндағы кен жоғарғы сапалы және оның құрамындағы темірдің мөлшері 50-60%-ды құрайды. шөгінді жыныстардан пайда болған рудалар қостанай облысындағы әйет жәнө лисаков кен орындарында кездеседі. руда 30 м тереңдіктен ашық әдіспен ондіріледі. кеннің құрамында таза темір 37-42%. темір кенінің шағын кен орны қарағанды (кентөбе, қаратас), солтүстік қазақстан (атансор) облыстарында бар.
3-жауап алюминий мен оның құймалары авиация және автомобиль жасау өнеркәсіптерінде , құрылыста , қорғаныс ісінде көпірлер жасауға кең қолданылады алюминий электр тоғын жақсы өткізеді , одан көп мөлшерде электр сымдарын жасайды алюминий оксидінің бөгде қоспасы бар басым түрі-наждак заттардың бетін тегістеуге ,тазартуға ал рубин дәл приборлар,сағаттар жасайтын өнеркәсіптерде қолданылады
алюминий сульфаты су тазартуда кейбір кағаздар жасауда қолданылады
мысалы алакөлді алайық.
3.алакөл ұзындығы 348 км.
5.иә/жоқ
6 көлдің аты көне түркі, моңғол тілінен «ұлы көл», «таулы көл» деген мағына береді деген дерек бар. яғни, «ұлы көл» сөзі түркі және моңғол сөздерінің бірігуімен пайда болған деседі. кейбір деректе алакөл орта ғасырда «гургенор», «алақтакөл», «алатеңіз», «алақта» деп аталғанын жазады, тағы бірінде алакөл «түрге-нұр» деп те аталғаны айтылады. ол моңғол тілінде «көпір-көл» деген мағына береді. жергілікті халық «көлдің аты оның түсіне байланысты қойылған» дегенге көбірек иланады. расында бір қарағанда оның түсін ажырату қиын. көлдің көкжиекпен тұстасқан жағы қою көк болып көрінсе, ортасы көк-жасыл, ал жағасы ашық көк түске боялып жатады. оған қоса ақ жалды толқындар көлдің түсін тағы түрлендіре түседі. алакөл атауын ондағы ұсақ көлдердің де әртүрлілігімен түсіндіруге болады. алакөл-сасықкөл көлдер жүйесі қошқаркөл, алакөл, сасықкөл, жалаңашкөл, алакөл, сасықкөл, қоржынкөл, ұялы сияқты көлдерден тұрады. сасықкөлдің түсі – көк, қоржынкөл – сары түсті, жалаңашкөл – тұнық әрі алыстан сұрғылт және ашық көк түсте көрінеді. бір қызығы: бұл көлдер жүйесі көне теңіздің қалдығы ретінде саналады. дегенмен, бұл жердегі алакөлден басқа көлдер – тұщы, ал алакөлдің суы – тұзды. бір теңіздің қалдығы болып саналатын көлдердің әртүрлілігіне қайран қаласың. тағы бір айта кететіні, сасықкөл мен қошқаркөл қ шаруашылығына ыңғайлы болса, жалаңашкөл дертке дауа беретін шипалы суымен мәртебелі. ал алакөл – ең ірісі және суының құрамы, түсі, тіпті орналасқан ойпатына дейін өзгеше.
7.ұзындығы 348км , тереңдігі 22,1м.