Болжамдарың сәйкес келді ме? 1. Үш кі
Бес к
Неше
9-10-са
2-тапсырма. Мәтінді оқыңдар. Суреттер бойынша берген сипаттама
Елімізде бірнеше танымал әрі табиғаты әсем таулар бар. Түрген
шатқалы, Сарыарқа, Мұғалжар, Алтай, Тянь-Шань, Жоңғар Ала
тауы – Қазақстандағы белгілі таулар. Сарыарқа Орталық Қазақстан
да орналасқан. Орташа биіктігі — 500-600 метр. Сарыарқаның негіз
Бурабай шипажай аймағы. Жергілікті тұрғындар бұл
жерді «қазақстандық Швейцария» деп атайды. Мұғалжар - аса биі
емес тас тізбегі, Орал тауларының оңтүстік сілемі. Мұғалжардың ең
биік нүктесі – Үлкен Боқтыбай тауы (657 м). Маңғыстау таулары
Каспий теңізіндегі Маңғыстау жартыаралында жатыр. Олардын
құрамына Қаратаудың батыс және шығыс жоталары, Ақтаудың
оңтүстік және солтүстік жоталары енеді. Қаратаудың ұзындығы -
117, Ақтаудың ұзындығы – 70 шақырым.
«Қазақстанның физикалық географиясы» оқулығынан
жауһары –​

1.1. Ата заңды білу жайлы.

1.2.«Халқыма адалмын!» - деп Ата заңға кім қолын қойып, ант берді?

1.3. Әр елдің тумасы қазақ болсын, орыс болсын , жас немесе кәрі болсын Ата заң бәріне бірдей.Заңның ең басты мақсаттарының бірі – қоғамдағы алуан мінезді адамдарды салауатты өмір салтына тәрбиелеу және сол заңға бағынар болсақ елімізде тек әділеттілік пен тыныштық орнайтыны хақ.

1.4 Ата заңдағы өзімізге керектісін ұғынып, халық болып қадірлесек, өз құқығымызды білсек өмір сүруде оңайға түсер еді. Қазіргі кездеде осы Ата заңның арқасынды бәрі әділ түрде өтеді, қылмыстық әрекет жасаса өз жазасын алады деген сияқты.

Біз құқықтық мемлекет болған соң, әрбір адам өз құқықтарын жетік біліп, жалпы заң білімі саласынанда білгені дұрыс. Заңды аттамай тура жолмен жүріп, еліне адал қызмет еткен азамат қана мұратына жетеді.

Өлең тұтастай оқиға желісіне құрылған және тарихи деректермен берілген, осыған қарап нақты тарихи оқиғаның берілгендігін аңғару қиын емес. Бұл 1916 жылғы сар даланы сабылтқан сұрапыл жарлық болатын. Өлең мазмұнынан халықтың толқынысты хал-жағдайын, күпті көңіл-күйін нақты көруге болады. Жамбыл Жабаевтың өзі де бұл тарихи оқиғаның саналы куәгері болғандықтан, қалтқысыз жеткізе білген.

«Отыз бір – он тоғызды алад» деген

Суық хабар халықты бұлқындырды.

Жылады сорлы халық малын айтып,

«Кеткен соң қолдан шығып келмес қайтып», -

Дейді де, еңірейді, егіледі

Қайғының күндіз-түні күйін тартып. –

Міне, қарапайым халықтың күйі осы. Халық нақақтан баз кешуде. Ал басы бір, намысы нар азамат ерлер бір тудың астына ат байлай бастады. Алайда, атпалдай азаматтарды әскерге былай бір алып кетсе, арынды ерлерді тұтқынға салып, дарға асып жатты. Бұл қайғылы да қасіретті көрініс Жамбыл жыраудың жанын жаралап, боздақ күйін базыната берді. Жыраудың ендігі күйі – халықтың басына үйірілген қара бұлтты жырмен сейілту. Боздақтарынан айырылған халықтың есеңгіреген ымырт шағы шығармада жақсы көрсетілген. Тарихи тұтастықты теңдей ұстай отырып халық мақсат-мұратын жырлай білген дала жырауының жыр шумақтары үлкен бір тарихи жырды алып келе алды. Өлең көлемі тарихи жырдың көлем пішіміне еш келмесе де сипатталған сюжет пен жеткізілген оқиға сарыны тарихи жырдың күшін танытып тұр.

Жөнелді абақтығы соры қайнап.

Барады боздақтардың көзі жайнап.

Қамалды абақтыға қырғыз, қазақ

Білмеді не боларын сырттағы ел

Қамалғандарды тірідей тартты азап.

Жырда шытырман оқиғалар да біртіндеп беріліп отырады. Халықтың жасаған әскери қимылдары мен басшы батырлардың ту көтерген ұрыстарынан дерек беріліп, сипатталып отырады. Шығарманың бұл ерекшелігі – оқиға мен жыраудың жеткізгісі келген идеясының сіңісіп кеткендігінен болса керек.

Жырау толғап отырған жырдың идеялық қуаты жыр шумақтарының соңында кесіліп түседі:

... Аттандық ұлығының қонысына

Елді сорған борсықтай болысына.

Көп ерлер қаза тапты жауға аттанып

Көксеген азаттықтың соғысында.

Азамат ердердің ардалы ісін жырына қосып, қос қолдап жырлай білген жыраудың мұраты да ерлердің ісін дәріптеу болатын. Қиямет заманда халқының мұң-қайғысы мен намыс арманы үшін жанын қиған Бекболаттай, Ботпайдай ерлердің батырлық болмысын келер ұрпаққа үлгі ету керек болды. Осылайша, қаһармандық жыр туа келді. Азаттықты аңсаған халықтың қаһармандық қасиетін танытқан осынау Жамбылдың жыры ұрпақ үшін жоғалмас қазына болмақ.