Абай (ибраһим) құнанбаев. (1845-1904) абай қазақтың ұлы ақыны, композитор, философ, қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы, оның алғашқы классигі. әкесі құнанбай өскенбайұлы бай, би және қазақ руларының ішіндегі беделді ң бірі болған. құнанбай қарқаралы дуанының аға сұлтаны болған. құнанбай діншіл болған. мұсылман дінінің ықпалын күшейту мақсатын көздеп орта азияның діндар қожаларын, татар молдаларын қарамағындағы ауылдарға таратқан. олардың мұсылманша оқытқан. өз ауылында ғабитқан деген молданы ұстап, абайды да оқытқан. абайдың сабаққа зеректігін байқаған соң, әкесі семей қаласындағы мұсылман имамы ахмет ризаның медресесіне берген. ол дін сабақтарына тарих, поэзия, , философия сияқты дүние тану пәндерін араластыра оқытуды қажет көретін ағымның бағытын ұстаған болған. абай бұл медреседе 4 жыл оқыған кезінде араб, иран және орта азия әдебиеті классиктерінің шығармаларымен жақсы танысады. өзі үлгілерінен үйренген. абайдың жазу жұмысында үлгі еткені 19-шы ғасырдағы орыс әдебиеті болған. абай семейдегі медреседен кетер алдында үш айдай орысша оқыған, осы тілде аздап жаза және сөйлей білген. еліне қайтқаннан кейін де семеймен қатынасын үзбеген. семейге саяси көзқарастары үшін жер аударылған, орыс оқымыстылары н.и.долгополов және е.п.михаэлиспен танысып, орысша білімін терендете түсуге жәрдем алған. абай семейге келіп, айлап жатып гоголь атындағы кітапханадан көп кітаптар оқыған және ауылына да алып кетіп оқитын болған. абай дүние жүзінің басқа да ғалымдары мен жазушыларының еңбектерін оқиды. мысалы, ежелгі грецияның атақты ғалымы аристотельдің философиялық және әдеби шығармаларымен толық танысқан. атақты данышпан сократтың да шығармасын бәлген. абай в.г.белинскийдің еңбектерін ұнатып оқыған. а.с.пушкин шығармаларын оқып, үлгіге тартқан. «евгений онегин» романынан үзінділер аударды «амал жоқ, қайттым білдірмей» / «татьяна хатына»/ әнін шығарды. сондай-ақ и.а.крылов, м.ю.лермонтов, и.гете шығармаларынан да аударды. абай қазақтың ән-күй творчествосын жете білген. біржан сал, ақан сері, тәттімбет, жаяу мұса сынды халық композиторларын ерекше бағалаған. өзі «айттым сәлем қаламқас», «сұрғылт тұман», «қараңғы түнде тау қалғып» тағы басқа әндер шығарған. абай «атаның болма, ң бол» деп, жалпы түгел сүйетін, гуманизм биігіне шақырады. перевод после возвращения в страну под семипалатинском сообщения во главе. ссыльный в семипалатинск за политические взгляды, ученые н.и. е и долгополов.п. ознакомиться с михаэлиспен, получения знаний поступить в терендете . абай семей, обучающихся в деревню уехал и больше читал книги лежа месяцами в библиотеки имени гоголя. ученые труды других писателей, читает абая и мира. например, знаменитый ученый древней греции аристотель философские и ознакомления с произведениями. социологический анализ современных социальных процессов в бәлген гений знаменитого произведения. в абай.г. читал труды белинскийдің подобных средств. а.с. читать произведения пушкина, образец отказа от. «евгений онегин» отрывки из романа обратил «без подхода, без наблюдения за птицами» / «письма татьяны»/ песню. также и. а.крылова, м. ю. лермонтова, и. из произведений гете тоже обратил внимание. абая, казахская музыка] детально знал. биржан сал, акан сери, таттимбета, жаяу мусы, как особо ценится народных композиторов. «айттым сәлем қаламқас», «стальной туман», «горные вершины темной ночью» и другие, выпущенные песни. абая «сын деда мороза-не радуйся, будь сыном человека», что любит все человечество в целом, призывает к высотам гуманизма.
19 ғасырдың екінші жартысында пайда болған қазақ баспасөзінің көш басында жалынды сөз-публицистика жанры тұрғаны рас. өз бастауын аса бай халық ауыз әдебиетінен алған қазақ көсемсөзі шоқан, ыбырай, абай шығармаларынан көрініс тапты. журналистика ғылымын көп зерттеген ғалым т. ыдырысов мынадай анықтама берген: "публицистика – жазушы мен журналистің пікірі, күнделікті өмірге, әрқилы қоғамдық құбылысқа пікір айтуы, кемел талантпен үн қосуы, көркемдік шабытпен терең ой тастап, жұртшылықты белгілі бір оқиғаға, құбылысқа ерте, еліктіре білуі. екінші сөзбен айтқанда, публицистика дегеніміз – саяси- көркем проза, қаламгердің қоғамдық - әлеуметтік мәселелерді толғауы". осы реттен алғанда, публицистика қашан да қоғамдық өмірдің алғы шебінен табылатыны ақиқат. "публицистика – кең мағыналы, аумақты ұғым. оны тар шеңберде тұжырымдауға болмайды. оған белгілі бір маңызды оқиғаларға арналған саяси, насихаттық, проблемалық мақалаларды да, деректі естеліктерді де, мен мәдениеттің өзекті мәселелерін қозғайтын жинақы корреспонденцияларды да, репортаждар мен сұхбаттарды да, арнаулы ашық хаттарды да жатқызуға болады. асқақ шабытпен, әсерлі жазылған газет мақаласы, сөз жоқ, көркем шығармалар жазуға итермелейді. публицтистика әрбір сөзді, әрбір пікірді елеп, сұрыптап жазатын тарих емес, ол өмірдің өзі деуге болады. алайда публицист дәуір тынысын дәл танып, күнделікті жағдайға белсенді араласатын саяси- әлеуметтік құбылысты бұқараға таптық тұрғыдан пәрменді жеткізетін жұртшылықтың талап тілегіне дер кезінде үн қосатын қоғам қайраткері. ол – жан- жақты білімді дүниедегі өзгерістерге батыл, сергек қарайтын адмзат тағдырына ойлана көз жіберіп, принципті қорытындылар жасайтын, өзінің көтерген мәселесіне байланысты қоғамдық пікір туғыза алатын жалынды қаламгер. публицистің шығармаларында "ақиқат заңдылық" басым тұрады. алайда, ескіні еске алмай, жаңаның жарқын келбетін тану қиын. олай дейтінім әрбір халықтың тарихи көшінің ұлан- ғайыр, ұзақ сапарында ұмытылмас ұлы кезеңі, биік белесі болады. қазақ халқы өз тарихында талай кемеңгерлерді туғызды. киіз туырлықты қазақтың өзіне сай, өз ортасын жарып шыққан даналары мен ақылгөйлері толып жатыр. найза ұстаған қаһарман батырлары, сөз асылын терген ақындары болды. олар халқымыздың зор мақтанышы екендігіне сөз жоқ. асыл сөздің маржанын терген, құнарлы ойдан туған құнды сөз арқылы өз толғанысын халқына жеткізе білетін де жазушы. әрбір жазушының өз шығармасындағы сөз қолданысы халқтың көңіліне бейне шамшырақтай орнағаны абзал. яғни сөз өмірдің салихалы түйіні. олай болса, сөз өнерінің бейнелілік, суреттілік қасиетінен туындайтын ң эстетикалық ой сезімін қалыптастыруға үлкен әсер ететін ең басты сипаттың бірі.
