МәТIНСОҢЫ ЖҰМЫС Оқылым
7
-тапсырма.
Оқы. Түсінгеніңді
баянда. Сұрақтарға
жауап бер.
Сөйтіп, Тоқаң маған ата-анадан тұлдырсыз қалған

және тағы бірнеше баланың сонау соғыс кезінде алыстағы қазақ
аулына келуі, жаңадан туыс табуы туралы әңгімелеп берді. ... Бала
Зигфрид — қазір совхоздың бас зоотехнигі, Зигфрид Вольфганго-
вич Бегімбетов. Келіншегі мұғалима екен. Үйі толған бала...
М. Мағауиннің «Бір атаның балалары» шығармасының «Арна»
тармағын ары қарай оқы.
Соғыс кезінде ауылға келген балалардың қазіргі таңдағы
өмірі туралы айт.
Составьте 5-7 вопросов

Ұйғыр халқының салт дәстүрлері Баланың тууына, жерлеуге, үйлену тойларына байланысты дәстүрлі әдет-ғұрыптар сақталады. Бұл дәстүрлер ұйғырлардың үйлену тойында анағұрлым айқын көрініс табады. Ұйғырларда қалыңдық үшін өтем – қалың мал берілмейді, күйеу жігіт тек үйлену тойы салтанатын өткізу бойынша барлық шығынды көтереді. Үйлену тойы музыкамен, билермен және дәстүрлі халық әндерімен қатар жүргізіледі. Кешке күйеу жігіт үйінің маңында қалыңдықты үйге кіргізбес бұрын жанып жатқан отты үш рет айналдырады.

Ұйғырлардың баланың тууына байланысты салттары да өзгеше. Қазіргі ұйғырлар баланың тууына, оны тәрбиелеуге байланысты барлық салттарды орындайды: тууы, ат қою, нәрестені салтанатты түрде бесікке салу – «бошук-той», қырқынан шығару – «кирик суйи», дәстүрлі сүдеттеу – «суннэт той» және т.б. Бірінші баласын әйел дәстүрге сәйкес өз ата-анасының үйінде туады. Босануға дейін 20-30 күн қалғанда жас босанушының анасы күйеу баласының үйіне барып босанушыны өзімен алып кетуге – «тилэп елиш» - рұқсат сұрайды. Анасымен бірге сыйлықтары бар туыстары мен жақындары да келеді. Босанғаннан кейін бала мен жас босанған әйелді күту бойынша барлық қам-қарекет анасының мойнына жүктеледі. Жаңа туған нәресте мен оның анасы қырық күн бойы зұлым күштердің әсеріне ерекше ұшырағыш болады деп саналады, сондықтан оларды қорғау керек. Жалпы аналық пен балалыққа қатысты барлық салттар бір мақсатты көздейді, не болса да баланың өмірін сақтап қалу. Босанушыға осы кезеңде кіру шектеулі болады. 12-ші күні нәрестеге ат қойылады, бұл үшін күйеуінің туған-туыстары мен молда шақырылады. Қырық күнге дейін анасының үйіне сыйлықтар мен дайындалған тағамдар алып әйелдер келеді, бұл олардың анасының қызын күтуіне көмегі болып саналады. Қырықыншы күні баланы жуындыру рәсімі – «кирик суйи» өткізіледі. Бұл үшін бір ыдысқа бір салым тұз, адыраспан, 1-2 кесек шақпақ қант, тиын салынады. Барлық қатысушылар екі ағаш қасықпен су құйылған ыдыстан суды бос ыдысқа құяды. Бұл рәсімге қатысушы әрбір әйел нәрестеге өз тілегін айтуы керек. Осы суда, оны біраз жылытып, баланы жуындырады, сосын алғаш рет шашы мен тырнағын алады.

Д- дауыссыз, ұяң;

Ә-дауысты, езулік , ашық, жіңішке.

Р- дауыссыз, үнді;

У-дауысты,еріндік, қысаң, жіңішке;

М-дауыссыз, үнді;

Е- дауысты, езулік, ашық, жіңішке;

Н-дауыссыз, үнді.

М-дауыссыз, үнді;

И-дауысты, езулік, қысаң, жіңішке;

Н-дауыссыз, үнді;

Е - дауысты, езулік, ашық, жіңішке;

Р -дауыссыз, үнді;

А-дауысты, езулік, ашық, жуан;

Л-дауыссыз, үнді.

С- дауыссыз, қатаң;

Ү- дауысты, еріндік, қысаң, жіңішке;

Й- дауыссыз, үнді;

Е - дауысты, езулік, ашық, жіңішке;

К - дауыссыз, қатаң.

Д - дауыссыз, ұяң;

Е - дауысты, езулік, ашық, жіңішке;

Н-дауыссыз, үнді;

С - дауыссыз, қатаң;

А -дауысты, езулік, ашық, жуан;

У-дауыссыз,үнді;

Л-дауыссыз, үнді;

Ы-дауысты, езулік, қысаң, жуан;

Қ - дауыссыз, қатаң;

Қ - дауыссыз, қатаң;

А -дауысты, езулік, ашық, жуан.

Б- дауыссыз, ұяң;

О- дауысты, еріндік, ашық, жуан;

Я- дауысты, и--дауысты, езулік, қысаң, жуан; а-дауысты, езулік, ашық, жуан;

У-дауыссыз, үнді;

Л-дауыссыз, үнді;

А -дауысты, езулік, ашық, жуан;

Р-дауыссыз, үнді.