Тірек сөздер мен жетекші сұрақтар арқылы негізгі ойды анықтайды. Cын есім, сан есімнің мағыналық түрлерін ажыратады. Көшпелі өмір салтын ұстанған ата-бабаларымыз ауа райын өздерінше болжап отырған. Ұшқан құстың, жүгірген аңның белгілерімен қатар, аспан денелерін де өздерінше зерттеген. Қазіргі уақытта (тамыз айының 22-нен қыркүйек айының 21-не дейін) түнгі аспандағы жұлдыздарға тағы бір жұлдыздың қосылатын шағы. Бұған дейін бұл жұлдыз болған , бірақ осыншалықты анық көрінбейтін. Бұл – Сүмбіле жұлдызы. Осы Сүмбіле жұлдызы туған шақтан бастап, өзен көлдердің суы салқындай бастайды. Қазақта «Сүмбіле туса, су суыр» деген сөз бар.
Бұдан кейін Таразы жұлдызы көрінеді. Бұл жұлдыз жайлы да «Таразы туса, таң суыр» деген қағида қалдырған екен бабаларымыз. Кейбіреулер «Тау суыр» деп те айтады. Расында да осы уақытта жайлауда, тау арасында болсаңыз, түннің де, таңның да салқындағанын байқауға болады.
1. Мәтінге тақырып қойыңыз.
2. Мәтіндегі тірек сөздер қатарын табыңыз.
А. Ата-бабаларымыз, жүгірген аң, өздерінше зерттеген, түнгі аспан.
В. Көшпелі өмір, ұшқан құс, тау арасында, қазіргі уақытта , байқауға болады.
С. Ауа райын болжау, аспан денелері, Сүмбіле жұлдызы, Таразы жұлдызы, суық түсу.
Д. Жүгірген аң, жұлдыздың қосылатын шағы, Таразы жұлдыз.
3. Негізгі ойды анықтайтын жетекші сұрақты табыңыз.
А. Жазда Сүмбіле жұлдызы неге анық көрінбейді?
В. Ата-бабаларымыз ауа райын қалай болжаған?
С. Ауа райының салқындағаны жайлауда ғана білінеді ме?
Д. Тау арасынан күн салқындағанын білуге болады ма?
4. Берілген сөйлемдегі сан есімнің мағыналық түрін ажыратыңыз.
Қазіргі уақытта (тамыз айының 22-нен қыркүйек айының 21-не дейін) түнгі аспандағы жұлдыздарға тағы бір жұлдыздың қосылатын шағы.
А. Есептік сан есім
В. Реттік сан есім
С. Жинақтық сан есім
Д. Бөлшектік сан есім
5. Қатыстық сын есімді тіркесті белгілеңіз.
А. Ауа райын болжау
В.Түнгі аспан
С. Салқын таң.
Д.Аспан денелері.
II .ЖАЗЫЛЫМ.
Жаздың шуақты күні жанұяңызбен бірге саяхатқа бардыңыз. Алған әсеріңізді сипаттап, жазылымның құрылымын сақтап, орфографиялық нормаға сәйкес сауатты мәтін жазыңыз. (Сөз саны 110-120)
Тюльпан - шөп тұқымдас өсімдік қызыл, сары немесе ақ гүлді. Бояу сорттық қызғалдақтар ең әр түрлі. Жиі негізі жапырақшаларының сырланды басқа түс. У жапырақтары тегіс немесе волнистые өлке. Төменгі парағы ең ірі, жоғарғы, деп аталатын туы-парақ — ең кішкентай. Ересек адамдарда цветущего өсімдіктер көбінесе 2-4(5) парағының орналасқан төменгі бөлігінде сабақтарының. Өсімдіктердің биіктігі ауытқиды түріне байланысты және сортты 10-20 дейін 65-85 см
Қыс — жыл мезгілі, әр аумақтағы ауа температурасы ең төмен болатын климаттық маусым. Астрономиялық ұғым бойынша, қыс — қысқы күн тоқырауы сәтінен көктемгі күн мен түннің теңесуіне дейінгі уақыт аралығы. Солтүстік жарты шардың қоңыржай ендіктерінде қыс айлары деп шартты түрде желтоқсан, қаңтар, ақпан, ал Оңтүстік жарты шарда — маусым, шілде, тамыз айлары есептеледі. Қоңыржай ендіктерде (оның ішінде, Қазақстан жерінің басым көпшілігінде) қыс тұрақты қар жамылғысымен, өзендер мен көлдерде мұз қатуымен, өсімдіктің өсіп-өнуінің тоқтауымен, жануарлардың көптеген түрлерінің ұйқыға кетуімен немесе анабиозымен сипатталады.
Көктем – жылдың төрт мезгілінің бірі. Көктем наурыз, сәуір, мамыр айларын қамтиды. Қыс мезгілінен кейін келетін жазға дейінгі кезең. Күнтізбелік, яғни астрономиялық көктем күн мен түннің теңесуінен басталады
Көктемде күн ұзарып, ауа райының жылуынан қар еріп, тоң жібиді, жауын-шашын мол жауады, соның салдарынан көбінесе су тасиды. Көктемде жалпы тіршілік иелерінің жандануы, тірілуі басталады, жәндіктер мен хайуанаттар қысқы ұйқысынан оянып, тіршілігін бастайды, мал төлдеп, жыл құстары оралады,