Тапсырма. 1. Мәтіннің тірек элементтерін табыңыз.
2. Мәтінге жоспар құрыңыз.
Цифрлық автоматтарды құрастырудың логикалық негіздері
Электронды есептеуіш машинаны құрастыруда оған қойылатын талаптар бойынша ақпаратты өңдеу өте жылдам болуы тиіс. Сондықтан ең жылдам ақпарат тасымалдаушы ретінде электрмагниттік құбылыстарды, дәлірек айтқанда, электр тогы болуы тиіс екендігі түсінікті. Ақпаратты тасымалдайтын құбылыс сигнал деп аталынады. Ол сигнал қандай болуы тиіс? Егер электр тогының табиғатын қарастырсақ, онда сигнал екі мәннің бірін ғана қабылдайды: ток бар (бір) немесе ток жоқ (нөл). Мұндай конструкцияны реле деп атайды. Басқаша айтқанда, реленің көмегімен екілік мән беретін электр сигналын құрастыруға болады.
Джон фон Нейманның принциптерінің негізінде құрастырылатын есептеу құрылғысы екілік есептеу жүйесінде жұмыс істеуі тиіс екендігі осыған байланысты. Есептеу техникасында және басқа автоматтық құрылғыларда реле элементтерінде ауыстырғыштар, айырғыштар және т.б. элементтердің кеңінен пайдаланылатыны белгілі. Ондай сұлбаларды құрастыру кезінде логика алгебрасының аппараты қолданылады.
Кез келген дискретті (цифрлы) есептеу құрылғысының негізін қарапайым логикалық сұлбалар құрайды. Бұл сұлбалардың жұмысы логика алгебрасының заңдары мен ережелеріне негізделген.
Логика алгебрасы дегеніміз айтылған пікірдің логикалық мәндері (шындығы немесе жалғандығы) оларға қолданылатын логикалық амалдары жағынан зерттейтін математика бөлімі.
Логика алгебрасының құрастырушысы ағылшын ғалымы Дж. Буль. Ол 1854 жылы ойлау логикасын математика әдістерімен зерттеуге байланысты құрастырған болатын, оны математикалық әдебиетте буль алгебрасы деп те атайды. Басқа формалды математикалық жүйелер сияқты буль алгебрасы да үш жиыннан тұрады: элементтер, операциялар және аксиомалар.
Элементтер. Есептеу құрылғыларының сұлбасын үш топқа бөлуге болады: орындаушы, ақпарат беруші және басқарушы. Орындаушы бинарлық түрдегі ақпаратты өңдейді, екіншісі бинарлық түрдегі ақпаратты жеткізеді, ал үшіншісі тиісті сигналдарды жинақтап, басқару функцияларын орындайды. Барлық жағдайда және логикалық сұлбаның барлық нүктесінде сигнал екі деңгейде бинарлық символдармен {0,1} немесе логикалық мәндермен {True, False}бейнеленеді. Сондықтан буль алгебрасының элементтерінің жиыны бинарлық болады В= {0,1}. Кейде буль алгебрасын бинарлық алгебра немесе ауыстырғыштар алгебрасы деп те атайды. Цифрлық автоматтарда ақпаратты буль алгебрасының екі элементінің көмегімен бейнелейтіндігі осыған байланысты.
Операциялар. Буль алгебрасының негізгі операциялары:
- AND (және) логикалық көбейту операциясы немесе конъюнкция;
- OR (немесе) логикалық қосу операциясы немесе дизъюнкция;
- NOT (жоқ) логикалық терістеу немесе инверсия.
Операцияларды орындалу кезінде эквиваленттік қатынас белгісі = және жақшалар ( ) қолданылады. Жақшалар операциялардың орындалу тәртібін көрсетеді. Егер жақшалар жоқ болса, онда операциялар келесі тәртіп бойынша орындалады:
- логикалық терістеу;
- логикалық көбейту;
- логикалық қосу.
Аксиомалар немесе постулаттар. Буль алгебрасының негізгі аксиомалары немесе постулаттары:
Егер екі айнымалы шаманың ең болмағанда біреуі 1-ге тең болса, онда олардың дизъюнкциясы 1-ге тең болады: 0 + 0 = 0; 0 + 1 = 1;1 + 0 = 1;1 + 1=1.
Ақпарат:
Елімізде табиғат сыйлаған ғажайып орындар жетерлік. Исі аңқыған гүлдерге толы құлпырған далалар мен биіктігі бұлттарға жетіп бірақ тоқтайтын жұмбақ таулар әрдайым жұртшылық қызығушылын арттырып келе жатқандығы көңіл қуантады. Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, Қазақстанға қатынайтын туристер саны жыл өткен сайын артып келе жатыр. Атап өту керек, бұлардың көпшілігі табиғатты тамашалауға келгендер. Бұл қарқынмен алдағы жылдары, туристік державаларды қуып жетуіміз бек мүмкін. Тек жаратушы сыйлаған бұл ғажаптарды бағалай білген жөн.
Қосымша ақпарат:
Қазақстанда туризм негізінен жергілікті халыққа, сондай-ақ шетелдік резиденттердің іскерлік және кәсіптік сапарларына негізделетіні байқалады. 2016 жылы Қазақстанға келген барлық шетелдік резиденттердің жалпы саны 6 509,4 мың адамды құрады, бұл 2015 жылға қарағанда 1,2 %-ға артық. Шетелдік резиденттердің көпшілігі көршілес үш елден: Өзбекстан Республикасынан (37,8 %), Ресей Федерациясынан (24,4 %) және Қырғыз Республикасынан (20,7 %) келген. Келудің негізгі себептері жеке (75,4 %) сапарлар болды, ал қызмет бабындағы іссапарлар (16,2 %), туризм мақсатында шамамен 1 %-дай болды.
Әне міне демей қыс та келіп қалды. Айнала аппақ қар.Дала ақ көрпесін жамылған. Құлаққа ұрған танадай тыныштық. Қыс қандай керемет.Барлығы кіршіксіз таза.Барлық адамның көңілі осындай тап-таза болса ғой! Анау төбеде балалар шаңғымен сырғанап, асыр салып ойнап жүр. Ал өзен жағасында айнадай жылтыр мұздың үстінде балалар коньки теуіп жүр.Ал мен болсам аулада аққала жасап ойнап жүрмін.Ауа қандай таза. Қорада малдар шөп жеп тұр. Атам оларды суатқа апарғалы жатыр.Қыста жаздағыдай көп тіршілік жоқ.Бірен сараны үйінің ауласындағы қарды тазалап жүр